فومنی

آذربایجان و مسیر قدرت‌افزایی نظامی

محمد پورخوش‌سعادت

تحولات نظامی جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر، موجب دگرگونی بنیادین در ساختار امنیتی قفقاز جنوبی شده است. باکو با تکیه بر حمایت‌های سیاسی، نظامی و فناورانه ترکیه و اسرائیل، و بهره‌گیری از خلأ ژئوپلیتیکی ناشی از درگیری روسیه در اوکراین تردید های ایران در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از قدرت‌های نظامی نوظهور منطقه حرکت می‌کند. مجله نظامی Defense Arabia در گزارشی با عنوان مشت آهنین باکو تأکید کرده است که آذربایجان پس از جنگ قره‌باغ، استراتژی قدرت‌افزایی ترکیبی را دنبال می‌کند؛ راهبردی که شامل نوسازی ساختار نظامی، توسعه صنایع دفاعی بومی، گسترش همکاری‌های تسلیحاتی و نمایش قدرت بازدارندگی در برابر رقبای منطقه‌ای است. بر اساس داده‌های منتشرشده، آذربایجان تاکنون ۴۸ سامانه توپخانه‌ای Nora-B52 NG، بیش از ۴۰۰ واحد خودکششی زرهی و دست‌کم ۶۰۰ سامانه پرتاب چندگانه موشکی MLRS – شامل حدود ۱۰۰ سامانه هدایت‌شونده با قابلیتی فراتر از HIMARS – خریداری کرده است. ناوگان زرهی این کشور نیز متشکل از بیش از ۱۳۰۰ تانک T-72 است که با زره Kontakt-5 و سامانه‌های الکترونیکی مدرن ارتقا یافته‌اند. خودروهای زرهی جدید نیز به موشک‌های SPIKE NLOS اسرائیلی مجهز شده‌اند که توان هدف‌گیری دقیق در فواصل بلند را فراهم می‌کند. در حوزه پدافند هوایی، سرمایه‌گذاری چندمیلیارددلاری آذربایجان منجر به ایجاد شبکه‌ای چندلایه از سامانه‌های روسی و اسرائیلی شده است. سامانه‌های S-300PMU2، Pantsir-S1، نسخه‌های مدرن‌شده OSA، سامانه‌ی گنبد آهنین و مجموعه‌های BARAK MX / BARAK 8 اسرائیلی، بخش مهمی از این ساختار دفاعی را تشکیل می‌دهند. به موازات این فرایند، همکاری موشکی با اسرائیل و ترکیه نیز گسترش یافته است؛ اسرائیل تاکنون حدود ۱۰۰ موشک شبه‌بالستیک LORA به آذربایجان تحویل داده و مذاکراتی میان باکو، آنکارا و اسلام‌آباد برای خرید موشک‌های کروز SOM ŞAHIN جهت نصب بر روی ۵۰ تا ۶۰ فروند جنگنده JF-17 Thunder/C در جریان است. ارزش احتمالی این قرارداد بیش از شش میلیارد دلار برآورد می‌شود. آذربایجان علاوه بر واردات گسترده، در سال‌های اخیر به‌صورت جدی بر ارتقای توان صنعتی دفاعی داخلی متمرکز شده است. خرید هواپیمای ترابری C-27J Spartan از ایتالیا، نوسازی تجهیزات ساخت شوروی سابق با همکاری صنایع نظامی ترکیه و اسرائیل و توسعه شرکت بومی Azersilah بخشی از این سیاست است. گفته می‌شود صادرات تسلیحات سبک و قطعات زرهی از سوی این شرکت در دو سال گذشته افزایش یافته و پروازهای ترابری نظامی بین باکو و فرودگاه‌های نظامی اسرائیل نیز رشد محسوسی داشته است. دکترین نظامی جدید آذربایجان را می‌توان در قالب الگوی قدرت‌افزایی ترکیبی تعریف کرد: ۱. خودکفایی نسبی نظامی از طریق ارتقای ظرفیت تولید و تعمیر تجهیزات در داخل کشور؛ ۲. دیپلماسی تسلیحاتی فعال با تمرکز بر آموزش، لجستیک و همکاری اطلاعاتی با ترکیه و اسرائیل؛ ۳. ایجاد بازدارندگی در برابر روسیه و ارمنستان با اتکا بر سرعت واکنش و توان موشکی دقیق؛ ۴. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین جنگی شامل پهپادهای تهاجمی، جنگ الکترونیک و پدافند چندلایه. در مجموع، آذربایجان در حال استفاده از ظرفیت‌های فناورانه و حمایت سیاسی شرکای منطقه‌ای برای ارتقای موقعیت خود به یک بازیگر امنیتی مؤثر است. در این شرایط، ضروری است ایران با رویکردی هوشمندانه و متوازن، تحولات قفقاز را مدیریت کند : • تقویت اشراف اطلاعاتی و پدافندی در مرزهای شمالی، به‌ویژه در حوزه مقابله با پهپادها و جنگ الکترونیک؛ • توسعه همکاری‌های دفاعی و فناورانه با کشورهای همسو، از جمله روسیه و ارمنستان، در چارچوب‌های شفاف و مبتنی بر ثبات منطقه‌ای؛ • تمرکز بر امنیت سایبری و اطلاعاتی برای مقابله با تهدیدات ناشی از همکاری‌های نظامی آذربایجان و اسرائیل؛ • و مدیریت هوشمندانه افکار عمومی و فضای رسانه‌ای برای جلوگیری از تحریکات قومی و تنش‌های داخلی در شمال کشور. آنچه امروز در باکو جریان دارد، صرفاً فرایند خرید تسلیحات نیست، بلکه تلاشی هدفمند برای بازتعریف نقش آذربایجان در نظم امنیتی جدید قفقاز است. کاهش نفوذ روسیه و ایران تردیدهای غرب نسبت به ارمنستان و افزایش نقش ترکیه، شرایطی ایجاد کرده که آذربایجان خود را در موقعیتی ممتاز می‌بیند. در چنین شرایطی، حفظ ثبات منطقه‌ای و جلوگیری از شکل‌گیری رقابت پرهزینه نظامی، نیازمند راهبردی سه‌وجهی از سوی تهران است: اشراف اطلاعاتی گسترده، بازدارندگی فناورانه و دیپلماسی فعال منطقه‌ای. تنها از طریق ترکیب این سه مؤلفه می‌توان از تغییر نامتوازن توازن قوا در قفقاز جنوبی پیشگیری کرد و امنیت پایدار مرزهای شمالی کشور را تضمین نمود. http://foumani.ir/post/147 https://eitaa.com/foumani